Czas zatrzymany w nagrobnych porcelankach na cmentarzu św. Józefa w Skierniewicach
Pierwsze porcelanki nagrobne z wizerunkami zmarłych pojawiły się na polskich cmentarzach na przełomie lat 60. i 70. XIX wieku. Moda ta przyszła do Polski z Zachodu, gdzie rozpowszechniła się technika fotografii na porcelanie, polegająca na umieszczeniu obrazu na podłożu ceramicznym, a następnie na wypaleniu go w wysokiej temperaturze.
W ten sposób ozdabiano talerze, filiżanki, kafle, ale także tworzono osobiste portrety. Najpierw portrety takie stawiano na komodach jako ozdobę domowego salonu. Gdy okazało się, że materiał z którego powstały jest wytrzymały na złe warunki atmosferyczne portrety pojawiły się na pomnikach.
W 1872 r. „Dziennik Poznański” donosił: „W Ameryce zaczęto teraz po cmentarzach na nagrobkach umieszczać fotografie osób zmarłych, odbijane na porcelanie lub na białym marmurze, za szkłem i z przynależnemi podpisami i datami. Zwyczaj ten upowszechni się niezawodnie i u nas bardzo szybko.”
Jednak w kulturze polskiej nie jest to pierwszy sposób portretowania zmarłych. Już w XVI-XVII wieku malowano z pamięci wizerunki osób, które odeszły i podobizny te przytwierdzano do trumien lub zawieszano nad katafalkiem na czas pogrzebu. Po pogrzebie portret trumienny umieszczano w kościele, na który łożył zmarły. Mogli sobie na nie pozwolić najbogatsi.
Dopiero pod koniec XVIII wieku portrety trumienne stały się wyrobem masowym, mogli je sobie zamówić nawet bogaci mieszczanie. Polskie barokowe portrety trumienne nie mają swojego odpowiednika w kulturze innych państw europejskich, są silnie związane z dziejami Rzeczypospolitej i kulturą sarmacką.
Do początku XXI wieku porcelanki nagrobne w przeważającej większości były owalne, czarno-białe lub w sepii. W ostatnich latach pojawiają się także duże kwadratowe lub prostokątne kolorowe zdjęcia. Z czasem technika fotografii na porcelanie ulegała zmianie. Współcześnie wykorzystuje się fotografię cyfrową, przy czym nadal dla uzyskania odpowiedniej trwałości niezbędne jest wypalanie w wysokiej temperaturze.
Wiele grobów na cmentarzu św. Józefa w Skierniewicach posiada porcelanki nagrobne wykonane nawet 100 lat temu (cmentarz zaczął funkcjonować w 1913 r.). Mają one wartość nie tylko historyczną, ale i obyczajowo-dokumentacyjną. Widzimy na nich stroje, fryzury, ozdoby, pozy ludzi, którzy żyli przed nami. Z porcelanek patrzą na nas twarze z przeszłości, dawni skierniewiczanie zatrzymani w kadrze i czasie. Nie zapominajmy o nich.
