Piątek w tym roku odzyskał prawa miejskie. Dlaczego je utracił? [ZDJĘCIA]

Rafał Klepczarek

Miejscowość Piątek w powiecie łęczyckim należy do najstarszych w Polsce. Jej nazwa po raz pierwszy pojawiła się na kartach historii w papieskiej bulli Innocentego II z 1136 roku. Przed 1339 r. Piątek otrzymał prawa miejskie. Utracił je w 1870 roku, gdyż jego niewielka społeczność nie spełniała kryteriów określonych przez Komitet Urządzający, powołany do reformy administracyjnej ziem polskich zaboru rosyjskiego.

W 1864 roku wysunął on sugestię, iż wsiami powinny zostać miasta, które: liczą poniżej 3 tys. mieszkańców, posiadają roczny dochód poniżej 1,5 tys. rubli rosyjskich oraz ponad 50 proc. ludności utrzymuje się z rolnictwa. Tak też się stało z Piątkiem.

Historycy piszący o historii Piątku wskazywali, że miejscowość pozbawiono praw miejskich w odwecie za udział jego ludności w powstaniu styczniowym 1863 roku. Trudno się zgodzić z takim twierdzeniem.

- Karami za udział w powstaniu styczniowym (rzeczywisty, bądź nawet domniemany), nie były bynajmniej posunięcia administracyjnej, lecz wysokie kontrybucje pieniężne nakładane na miejscowości - pisał Jan Józefecki, zmarły dwa lata temu historyk regionalista ze Skierniewic.

Przypomniał on, że już w latach 40. XIX wieku władze carskie rozpoczęły działania zmierzające do odebrania praw miejskich ośrodkom, które mają problem finansowo-demograficzny, aby utrzymać tego typu status. Tezę Józefeckiego potwierdza zresztą fakt, iż w Piątku, podobnie jak w tym rejonie w Krośniewicach, Sobocie, Żychlinie, Bielawach, czy Głownie, zniesiono prawa miejskie w 1870 roku, czyli dopiero sześć lat po zakończeniu zrywu narodowościowego z lat 1863-64.

Piątek ponownie miastem został w tym roku. Liczy 1721 mieszkańców.

Poniżej przedstawiamy tekst o historii Piątku ze strony www.gminapiatek.pl. Mimo niewielkich mankamentów (np. podano tam, iż bullę wydał Innocenty III, a był to Innocenty II) jest to ciekawy materiał historyczny, z którym warto się zapoznać.

Historyczna nazwa Piątek wywodzi się od cotygodniowego targu, odbywającego się właśnie w piątek. Odbywały się one już zapewne w pierwszej połowie XII wieku, bowiem jako osada targowa, Piątek wymieniany jest w źródłach po raz pierwszy w 1136 r. Historyczna nazwa Piątek wywodzi się od cotygodniowego targu, odbywającego się właśnie w piątek. Odbywały się one już zapewne w pierwszej połowie XII wieku, bowiem jako osada targowa, Piątek wymieniany jest w źródłach po raz pierwszy w 1136 r. w bulli papieża Innocentego III. Wówczas to, osada stanowiąca uposażenie opactwa benedyktynów w Łęczycy, przeszła wraz z całym majątkiem tego opactwa na własność arcybiskupów gnieźnieńskich. Przed 1339 r. Piątek otrzymał prawa miejskie. Osada lokowana została na prawie średzkim.

Status miejski Piątku potwierdza dokument Kazimierza Wielkiego dla arcybiskupstwa gnieźnieńskiego z 1357 r. Władysław Jagiełło w 1429 r. nadał mieszkańcom Piątku przywileje zwalniające ich od opłaty tzw. targowego i ceł w granicach Królestwa Polskiego, co respektowali i potwierdzali stosownymi dokumentami kolejni królowie polscy: Kazimierz Jagiellończyk, Jan Olbracht, Aleksander, Zygmunt Stary i In. Oryginał takowego dokumentu, wydanego przez Jana Olbrachta w 1501 r., znajduje się w Archiwum Kapituły w Gnieźnie. Inną ciekawostką z tego okresu jest przemarsz wojsk Władysława Jagiełły, zdążających na wojnę z Krzyżakami w 1410r. wzdłuż rzeki Bzury, a więc zapewne przez północne obszary gminy: Balków, Włostowice, Pęcławice.

O znaczeniu Piątku świadczy fakt, iż w czasie wojny pruskiej w 1458 r. władze miasta zostały zobowiązane do wystawienia 14 zbrojnych, podczas gdy z wielu innych miejscowości łęczyckich wysłano zaledwie po dwóch. W ciągu XV w. Piątek stał się głównym ośrodkiem majątków duchownych w Łęczyckiem, zajmując jedno z pierwszych miejsc w grupie miast średniej wielkości. Był także ulubioną siedzibą arcybiskupów gnieźnieńskich, mających tutaj swój dwór. Była tu także karczma, dysponująca końmi gotowymi do podmiany w zaprzęgu powozu dostojników kościelnych, odwiedzających swoje włości położone na południowy-wschód od Gniezna.

W XVI w. słynął Piątek z wyrobu doskonałego piwa (w 1800 r. były tu 33 browary). Do połowy XVII w. miasto rozwijało się dość prężnie, stanowiąc ważny ośrodek rzemieślniczo-handlowy. Na przykład w 1580 r. zamieszkiwało w mieście 112 rzemieślników.

W 1512 r. Piątek liczył 140 dymów (domów), w 1593 r. 180, a w połowie XVII 230. Pomyślny rozwój przerwały wojny w latach 1655-1660. Ludność Piątku i okolic czynnie wspierała w walce ze Szwedem Jana Kazimierza. W 1655r. król przebywał w Łowiczu, a następnie zdążał w te strony, aby połączyć swoje siły z obozującą niedaleko Piątku szlachtą z pospolitego ruszenia z Łęczyckiego, Sieradzkiego i Brzesko-Kujawskiego. Zmierzał tu także Karol Gustaw chcąc okrążyć obóz polski. Zamiar nie udał się, pod Bielawami doszło do potyczek, w trakcie których Stefan Czarniecki pokonał Szwedów. Mimo to, wojska szwedzkie spaliły Piątek, tak, że zostały tu ruina i zgliszcza. Odbudowane z wielkim trudem miasto nawiedził w 1681r.wielki pożar.

Po tych klęskach, w 1685r. było tu zaledwie 40 domów i 176 pustych placów. Po sekularyzacji dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w 1796 r. Piątek przeszedł na własność rządu pruskiego. Po 1807 r. znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego, a po 1815 r. w Królestwie Kongresowym. Po kolejnym pożarze miasta w 1817 r., kiedy ocalały tylko 3 murowane domy, mieszkańcy mieli obowiązek stawiania wszelkich budynków z cegły, z dachami krytymi dachówką.

Dla ułatwienia wykonania tych zaleceń na ziemi wójta (obecnie glinianka za cmentarzem od strony zachodniej) w 1819 r. postawiono cegielnię. Opracowano także plan regulacji ulic i placów. Budynki, które wcinały się w ulicę z całą stanowczością rozbierano, co spotykało się z protestem ich właścicieli. Przystąpiono również do budowy nowych dróg i mostów oraz odnawiania kanałów, otaczających miasto. Rozpoczęto modernizację miasta (brukowano ulice i rynek, poszerzano ulice, budowano kanały rynsztokowe, studnie wyposażano w pompy). W 1826 r. wybudowano drogę łącząca bezpośrednio Piątek z Łęczycą. Zapoczątkowano także wznoszenie budowli użyteczności publicznej. W 1860r. Piątek miał 144 domy i 1972 mieszkańców. Głównym zajęciem ludności była uprawa roli, nieliczni zajmowali się rzemiosłem, handlem trudnili się głównie Żydzi.

W czasie powstania styczniowego Piątek pełnił rolę ważnego ośrodka ruchu powstańczego, za co w odwecie został przez władze carskie pozbawiony w 1870 r. praw miejskich. Kolejny pożar w 1899r. zmobilizował mieszkańców do wybudowania remizy strażackiej i powołania w 1903 r. straży pożarnej.

W Piątku od najdawniejszych czasów było rozwinięte młynarstwo, o którym istnieją wzmianki z XV w. Istniały liczne młyny wodne, z których do naszych czasów zachował się wielokrotnie modernizowany Młyn, przy ul. Pokrzywnica 1. W 1930 r. w Piątku rozpoczęła pracę elektrownia i 3 młyny wodne. Szczególne miejsce w historii Piątku ma Bank Spółdzielczy. Zalążkiem dzisiejszego banku była założona w 1907r. Prywatna Kasa Oszczędnościowo-Pożyczkowa jako Chrześcijańskie Towarzystwo Oszczędnościowe, którego przewodniczącym był proboszcz parafii w Piątku ks. kanonik Antoni Gniazdowski.

W ciągu ponad stuletniej działalności bank umożliwiał członkom uzyskiwanie bardzo nisko oprocentowanych kredytów i gromadzenie oszczędności na korzystnych warunkach. W 1937 r. w 30-lecie działalności, Bank Spółdzielczy wydał swoim sumptem monografię miejscowości pt. Piątek autorstwa Franciszka Paprockiego. W 1937 r. Piątek liczył 3 450 mieszkańców, w tym 1070 Żydów. Czynnych było 214 sklepów i 61 warsztatów rzemieślniczych. Pomyślny rozwój zahamowała II wojna światowa.

W czasie działań wojennych we wrześniu 1939 r. Piątek został w znacznym stopniu zniszczony. W dniach od 9 do 10 września 1939 r. toczyły się tu zacięte walki słynnej w historii Bitwy nad Bzurą. W walkach o Piątek zginęło 185 żołnierzy polskich oraz około 300 niemieckich. Do niewoli wzięto ok. 600 Niemców. Decyzją dowództwa Armii Poznań oddziały polskie dnia 13 września wycofały się za Bzurę, by po jej lewym brzegu pospieszyć na odsiecz Warszawie. Na ich miejsce wkroczyły wojska niemieckie. Jeszcze we wrześniu Niemcy utworzyli w Piątku obóz jeniecki dla żołnierzy polskich między ulicami Łęczycką, Nowy Świat i Pokrzywną. W czasie wojny Piątek włączono do Kraju Warty w Rzeszy Niemieckiej.

W niedalekiej odległości ok. 4 km przebiegała granica z Generalną Gubernią. W Piątku, w biurach Fabryki Maszyn Żniwnych Wacława Makowskiego mieścił się posterunek straży granicznej i celnej. Piątek był siedzibą gminnych władz okupacyjnych. W starej plebanii, po wywiezieniu do obozu w Dachau księży Knapskiego i Kotlickiego, urządzono posterunek żandarmerii. Przez cały okres okupacji ludność poddawana była licznym represjom, wielu wywieziono do obozów koncentracyjnych. Dla mieszkańców Piątku tragiczny okres okupacji trwał 5 lat 4 miesiące i 15 dni, aż do wyzwolenia 18 stycznia 1945 r.

1 stycznia 2020 roku Piątek odzyskał prawa miejskie i stał się drugim miastem w powiecie łęczyckim.

Poniżej przedstawiamy zdjęcia obrazujące, jak zmieniał się piątkowski rynek.

Zdjęcia Rafał Klepczarek, fotopolska.eu.